კატეგორია: Uncategorized @ka

ხშირად გვეკითხებიან ხოლმე – რატომ უნდა ვაკეთო ბიუჯეტირება? ბიუჯეტი ხომ მხოლოდ დიდ კომპანიებს სჭირდებათ, პატარა კომპანიას ხომ ისედაც მცირე რაოდენობის ოპერაციები აქვს და ყველაფერი ისედაც ჩანს?

რატომ უნდა აწარმოოს კომპანიამ ბიუჯეტი?

უმრავლესობამ იცის რომ კომპანიის ბიუჯეტი არის მისი მომავალი პერიოდის ფინანსური გეგმა, თუმცა ბიუჯეტის წარმოების სარგებელი კომპანიისთვის გაცილებით მეტია ვიდრე მომავლის პროგნოზი. საკუთარი გამოცდილებიდან გაგიზიარებთ ბიუჯეტის წარმოების სამ უმნიშვნელოვანეს უპირატესობას.

ბიუჯეტირება კომპანიის მენეჯმენტს ეხმარება საკუთარი აზრების დალაგებაში და მკაფიოდ ჩამოყალიბებაში

კომპანიის მმართველს (მენეჯერს) ყოველდღიურ საქმიანობაში უამრავი იდეა მოსდის თუ რა შეიძლება გააკეთოს მომავალში, როგორ შეიძლება დახვეწოს კომპანიის პროდუქტი/მომსახურება და გაზარდოს მომგებიანობა. მაგალითად, მენეჯერს შესაძლოა აზრად მოუვიდეს ხარისხის კონტროლის მიმართულების დამატება პროდუქტის ან სერვისის ხარისხის გასაუმჯობესებლად. ან აზრად მოუვიდეს ციფრული მარკეტინგის გაკეთება გაყიდვების სტიმულირების მიზნით. ბიუჯეტირება არის ინსტრუმენტი რომ ამ იდეებმა მიიღოს კონკრეტული გეგმის სახე. კერძოდ, ბიუჯეტირებისას მენეჯერი გეგმავს მომავალ შემოსავლებს და ხარჯებს. ხარჯების დეტალური დაგეგმვა მენეჯერს აიძულებს რომ საკუთარი უამრავი იდეებიდან ერთი ან რამდენიმე იდეა კონკრეტული გეგმაში თარგმნოს და ჩადოს ბიუჯეტში. მაგალითად მენეჯერს ბიუჯეტირებისას შეუძლია გამოყოს თანხა ციფრული მარკეტინგისთვის და ხარჯის სახით დაგეგმოს. მენეჯერს ასევე შეუძლია ხარისხის კონტროლის მიმართულების გახსნისთვის საჭირო ხელფასები და სხვა ხარჯები განსაზღვროს და გაითვალისწინოს ხარჯების პროგნოზირებისას. ბიუჯეტი მენეჯერს აჩვენებს იქნება თუ არა პროგნოზირებული შემოსავლები საკმარისი მისი ყველა იდეის განსახორციელებლად. თუ აღმოჩნდა რომ პროგნოზირებული შემოსავლები მომავალ პერიოდში არ არის საკმარისი ყველა იდეის განსახორციელებლად, ან მათი განხორციელების შემთხვევაში არ გამოდის საკმარისი მიზნობრივი მოგება, მაშინ მენეჯერი იძულებული იქნება დააპრიორიტეტოს იდეები და ჯერ მხოლოდ ის იდეები განახორციელოს რომელთაც უფრო მნიშვნელოვნად მიიჩნევს.
შედეგად შეიძლება ითქვას რომ ბიუჯეტირება მენეჯერს ეხმარება დაალაგოს საკუთარი იდეები, გადათარგმნოს იდეები კონკრეტულ ხარჯებში და დაგეგმოს იდეების პრიორიტეტული თანმიმდევრობა და განხორციელების ვადები.

ბიუჯეტირება უბიძგებს კომპანიის მენეჯმენტს მოქმედებისკენ

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ კომპანიის მენეჯერს შესაძლოა მუშაობის პროცესში მოდიოდეს იდეები კომპანიის მომავალ განვითარებასთან და განსახორციელებელ პროექტებთან დაკავშირებით. თუმცა ხშირად ეს იდეები იდეებად რჩება და არ გარდაიქმნება რეალობაში. ცნობილი ფაქტია რომ კონკრეტული იდეის ბიუჯეტში ასახვა და რიცხვებში თარგმნა საბოლოო ჯამში ხელს უწყობს ამ კონკრეტული იდეის განხორციელებას, რაც თავისხმრივ ხელს უწყობს კომპანიის განვითარებას და წინსვლას.
გარდა ამისა, ბიუჯეტირება მენეჯერს ეხმარება მომავალი შესაძლო სირთულეების წინასწარ პროგნოზირებასა და თადარიგის დაჭერაში.

ბიუჯეტირება ხელს უწყობს არსებული რეალობის უკეთ აღქმას

ბიუჯეტირებისას, მომავლის დასაგეგმად, მენეჯმენტი იძულებულია რომ ჩაუღრმავდეს კომპანიის სპეციფიურ ნიუანსებს და ეს ნიუანსები თარგმნოს რიცხვებში. ამ პროცესში მენეჯმენტი უკეთ იაზრებს არსებულ რესურსებს, წარსულ გამოცდილებას და რაც მთავარია იაზრებს იმ ძირითად ფაქტორებს (ე.წ. დრაივერებს) რომლებიც განაპირობებენ კომპანიის ფინანსურ შედეგებს. ამ პროცესში მენეჯმენტს უჩნდება კომპანიის არსებული რეალობის უფრო მკაფიო აღქმა, რაც მომავალში მეტად ინფორმირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში ეხმარება.

შეჯამება

ბიუჯეტირება არ არის თეორიული ან ნომინალური მნიშვნელობის მქონე პროცესი, არამედ როგორც დიდი ისე პატარა კომპანიებისთვის მნიშვნელოვანი პრაქტიკული სარგებელი მოაქვს და ხელს უწყობს მათ განვითარებას. ბიუჯეტირება ხელს უწყობს აზრების დალაგებას, არსებული რეალობის უკეთ გააზრებას და მოქმედებაზე გასასვლას.

რა შეიცვალა?

2018 წელს ფინანსურ სფეროში განხორციელდა უმნიშვნელოვანესი ცვლილება, რომელმაც ძირეულად შეცვალა სახელმწიფოს მიდგომა. კერძოდ, თუ აქამდე კომპანიებს, იშვიათი გამონაკლისების გარდა, საკუთარი ფინანსური მონაცემების გასაჯაროების ვალდებულება არ გააჩნდათ, 2018 წლიდან ეტაპობრივად ამოქმედდა ფინანსური ინფორმაციის გამოქვეყნების ვალდებულება.

კერძოდ, კომპანიები დაიყო ოთხ კატეგორიად:

პირველი და მეორე კატეგორიის საწარმოებს 2017 წლის ანგარიშგების ჩაბარების ბოლო ვადა განესაზღვრათ არაუგვიანეს 2018 წლის 1 ოქტომბრისა.

მესამე კატეგორიის საწარმოებს 2018 წლის ანგარიშგების ჩაბარების ბოლო ვადა განესაზღვრათ არაუგვიანეს 2019 წლის 1 ოქტომბრისა.

მეოთხე კატეგორიის საწარმოებს 2020 წლის ანგარიშგების ჩაბარების ბოლო ვადა განესაზღვრათ არაუგვიანეს 2021 წლის 1 ოქტომბრისა.

რა კატეგორიაში ხვდება ჩემი კომპანია?

საწარმოთა კატეგორიებად დაყოფა მოხდა მათი ზომების მიხედვით. ზომა დამოკიდებულია სამ კრიტერიუმზე: 1) აქტივები; 2) შემოსავალი; და 3) თანამშრომელთა საშუალო რაოდენობა წლის განმავლობაში. კონკრეტულ კატეგორიაში მოსახვედრად კომპანია უნდა აკმაყოფილებდეს ამ სამი კრიტერიუმიდან მინიმუმ ორ კრიტერიუმს. ქვემოთ მოცემული ცხრილი დაგეხმარებათ თქვენი კომპანიის კატეგორიის დადგენაში:

უწევს თუ არა ჩემს კომპანიას აუდიტი?

ახალი რეგულაციის თანახმად, აუდიტი უწევს მხოლოდ პირველი და მეორე კატეგორიის საწარმოებს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, პირველი და მეორე კატეგორიის საწარმოებს გარდა იმისა რომ უწევთ ფინანსური ინფორმაციის გასაჯაროება, გამოქვეყნებამდე უწევთ ამ ინფორმაციის სავალდებულო აუდიტი. რაც შეეხება მესამე და მეოთხე კატეგორიის საწარმოებს, მათ არ უწევთ სავალდებულო აუდიტი, რაც იმას ნიშნავს რომ მათ მხოლოდ ევალებათ ფინანსური ინფორმაციის მომზადება და გასაჯაროება, თუმცა არ ევალებათ ამ ინფორმაციის აუდიტი მის გასაჯაროებამდე.

რა მოხდება თუ ჩემმა კომპანიამ არ ჩააბარა სავალდებულო ანგარიშგება?

ამ კანონის მოთხოვნების შეუსრულებლობა იწვევს კომპანიის დაჯარიმებას. წერილობითი გაფრთხილების შეუსრულებლობის ან პასუხისმგებლობის დაკისრებიდან ერთი თვის ვადაში შესაბამისი მოთხოვნის შეუსრულებლობის შემთხვევაში კომპანიას  ორმაგდება დაკისრებული ჯარიმის ოდენობა.

ხშირად გვეკითხებიან ხოლმე – „რა ფინანსურ მაჩვენებლებს ვუყურო რომ კომპანიის სტაბილურობა შევინარჩუნო, არ ვიზარალო და მომგებიანობა გავზადრო”? ამ სტატიაში ვეცდებით მოკლედ და კონკრეტულად გავცეთ პასუხი ამ კითხვებს:

რა მინიმალური ინფორმაციაა საჭირო კომპანიის ფინანსების საკონტროლოდ?

ხშირად კომპანიის მფლობელები და მენეჯერები, რომელთაც არ გააჩნიათ განათლება ფინანსური მენეჯმენტის განხრით უშვებენ შეცდომას და უყურებენ მხოლოდ დღის ბოლოს ანგარიშზე არსებულ ფულის ნაშთს. მათ ჰგონიათ, რომ თუ ფული აქვთ კომპანიის ანგარიშზე ესეიგი ყველაფერი რიგზეა, მაგრამ ხშირად ეს ასე არაა. პრაქტიკაში გვინახავს ბევრი ასეთი კომპანია რომელთაც სერიოზული ფინანსური პრობლემები შეექმნათ და ზოგი გაკოტრდა კიდეც.

იმისათვის რომ თავიდან აირიდოთ ფინანსური პრობლემები, როგორც მინიმუმ, საჭიროა სამი ფუნდამენტური საკითხის კონტროლი:
1. ყოველთვე აკონტროლოთ კომპანიის მომგებიანობა
2. მუდმივ რეჟიმში აკონტროლოთ კომპანიის მოთხოვნები და ვალდებულებები
3. მუდმივ რეჟიმში აკონტროლოთ და დააპროგნოზოთ კომპანიის ფულადი სახსრების მოძრაობა

კომპანიის მომგებიანობის კონტროლი

კომპანიის მენეჯერი უნდა გაეცნოს და გაანალიზოს ყოველთვიური მოგება-ზარალის ანგარიშგება. აღნიშნული ანგარიშგება მენეჯერს აჩვენებს თუ როგორ იმუშავა კომპანიამ კონკრეტულ თვეში და გასცემს პასუხს ფუნდამენტურ კითხვაზე – მოიგო თუ იზარალა კომპანიამ მოცემულ თვეში? დავუშვათ ამ თვეში კომპანიამ იზარალა 1,000 ლარი, ეს ნიშნავს რომ წინა თვესთან შედარებით კომპანიას დაემატა 1,000 ლარის ვალდებულება ან შეუმცირდა 1,000 ლარის აქტივი (ან მათი კომბინაცია), რამაც გამოიწვია კომპანიის კაპიტალის (აქტივებს მინუს ვალდებულებები) შემცირება 1,000 ლარით. თუ კომპანია ზარალზეა რამოდენიმე თვის განმავლობაში, ეს ნიშნავს იმას რომ მას ვალები ემატება, აქტივები აკლდება, ან ორივე ერთად ხდება. თუ აღნიშნული სიტუაცია დიდხანს გაგრძელდა, კაპიტალი სულ უფრო და უფრო შემცირდება და საბოლოო ჯამში კომპანია გაკოტრდება.

ხშირად კომპანიის მფლობელი ან მენეჯერი უშვებს შეცდომას როცა ფულის შემოდინებას აიგივებს მომგებიანობასთან. მოგიყვანთ კონკრეტულ მაგალითს ჩვენი პრაქტიკიდან: ერთერთი კომპანია თვეების განმავლობაში მუშაობდა ზარალზე, თუმცა მისი ბიზნესის სპეციფიკიდან გამომდინარე იგი კლიენტების შეკვეთებზე თანხის ნაწილს ავანსის სახით იღებდა, რაც, შეკვეთების ზრდასთან ერთად, იწვევდა კომპანიის ანგარიშზე არსებული ფულის ზრდას. ფულის ნაშთი დაახლოებით 20,000 ლარით იზრდებოდა რამდენიმე თვის განმავლობაში და აკუმულირებულმა ფულმა საკმაოდ დიდ თანხას მიაღწია. კომპანიის მფლობელს ეგონა რომ ბიზნესი მომგებიანი იყო და მოგება-ზარალის ანგარიშგებას არ აკონტროლებდა. თუმცა სანამ კონტრაქტით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულება არ მოხდება, კლიენტებისგან მიღებული ავანსები არ წარმოადგენს კომპანიის შემოსავალს და მოგების დათვლაში არ მონაწილეობს. საბოლოო ჯამში, როდესაც კომპანიამ ნაკისრი ვალდებულებები შეასრულა, აღმოჩნდა რომ მათ შესასრულებლად ხელფასებსა და მასალებში უფრო მეტის გადახდა მოუწია ვიდრე ანგარიშზე ჰქონდა ფულის ნაშთი. კომპანიის მფლობელებს საკუთარი ჯიბიდან მოუწიათ კომპანიის ნაკისრი ვალდებულებების შესასრულებლად თანხის დადება. ერთი წლის თავზე კომპანია გაკოტრდა.

მოთხოვნებისა და ვალდებულებების კონტროლი

მენეჯერმა მუდმივ რეჟიმში უნდა აკონტროლოს კომპანიის მოთხოვნები და ვალდებულებები, რომ დაინახოს რა თანხა აქვს მისაღები და რა ვალი აქვს გასასტუმრებელი. თუ მისაღები თანხა ბევრად ნაკლებია ვიდრე გასასტუმრებელი ვალი და ეს ხვაობა მნიშვნელოვნად იზრდება თვიდან თვემდე, სხვა თანაბარ პირობებში, ეს იმის მანიშნებელია რომ კომპანიაში ფული იზრდება, მაგრამ არა მომგებიანობის ხარჯზე, არამედ ვალდებულებების აკუმულირების ხარჯზე. როგორც ზემოთ მოყვანილ მაგალითში აღვწერეთ, ფულის ზრდა და კომპანიის ანგარიშზე ფულის არსებობა არ არის იმის გარანტი რომ კომპანია მომგებიანია. ჩვენს მაგალითში, კომპანიას რომ გაეკონტროლებინა მოთხოვნები და ვალდებულებები დაინახავდა რომ მიუხედავად მის ანგარიშზე არსებული ფულის ზრდისა, მნიშვნელოვნად იზრდებოდა კომპანიის ვალდებულებებიც, რომელთა გასტუმრებასაც შესაძლოა მნიშვნელოვანი ფინანსური პრობლემები შეექმნა.

ფულადი სახსრების მოძრაობის კონტროლი და პროგნოზი

არსებობს მეორე უკიდურესობაც – როცა მენეჯერი მხოლოდ მოგება-ზარალის ანგარიშგებას აკონტროლებს და არ უყურებს ფულადი სახსრების მოძრაობას. უნდა აღინიშნოს რომ ქართულ რეალობაში ეს შემთხვევა უფრო იშვიათია ვიდრე ზემოთ აღწერილი შემთხვევა.
ფულადი სახსრების მოძრაობის იგნორირება და პროგნოზის არარსებობა შესაძლოა კომპანიის გაკოტრების მიზეზი გახდეს. მაგალითად თუ კომპანიას აქვს კონტრაქტი, რომლის შესრულებასაც მოაქვს შემოსავალი, მაგრამ რეალურად ვერ ახერხებს კლიენტისგან/დებიტორისგან თანხის ამოღებას, შემოსავალი მხოლოდ ქაღალდზე რჩება და არ ხდება მისი ფულში გარდაქმნა. აღნიშნულმა სიტუაციამ შესაძლოა კომპანია გაკოტრებამდე მიიყვანოს, რადგან მას უწევს საკუთარი ხარჯების გასტუმრება ხელფასებისა და მომწოდებელთა მიმართ დავალიანების სახით, მაშინ როცა კლიენტი მას დიდი ხნით უგვიანებს დავალიანების დაფარვას ან საერთოდ არ უხდის ვალს.
მნიშვნელოვანია კომპანიის ფულადი სახსრების მოძრაობის, როგორც მინიმუმ, მომავალი რამდენიმე თვის პროგნოზის გაკეთება. კერძოდ მენეჯერმა უნდა განსაზღვროს თუ რა ხარჯების გასტუმრება მოუწევს უახლოეს თვეებში და შემდეგ დააპროგნოზოს რა ოდენობითა და პერიოდულობით ელოდება ფულის შემოდინებას კლიენტებისგან. ამის შემდეგ თვეების ჭრილში განსაზღვროს საკმარისია თუ არა მოსალოდნელი ფულის შემოდინება მოსალოდნელი ხარჯების დასაფარად. ფულადი ნაკადების პროგნოზირება მენეჯერს საშუალებას მისცემს რამდენიმე თვით ადრე გამოავლინოს სავარაუდო პრობლემა და თადარიგი დაიკავოს.

დასკვნა

ჩვენი გამოცდილებიდან გამომდინარე შეგვიძლია ვთქვათ რომ თუ კომპანიის მენეჯერი, როგორც მინიმუმ, აკონტროლებს კომპანიის მომგებიანობას, ფულადი-სახსრების მოძრაობას, მოთხოვნებსა და ვალდებულებებს, მას გააჩნია მყარი ფუნდამენტი ფინანსური პრობლემების თავიდან ასაცილებლად ან მათ დასაპროგნოზებლად და თადარიგის დასაჭერად.